NİTRİK ASİT

Genel Özellikleri:

Nitrik asit halk arasında kezzap olarak da bilinen oldukça aşındırıcı, inorganik bir mineral asittir. En kuvvetli asitlerden birisidir ve kolayca bozunur. Çok güçlü bir oksidasyon ajanıdır. Bazı metal ve ametallerle oksitlerini oluşturur. Hidroklorik asitle birleştirildiğinde altını çözebilen tek karışım haline gelir. 

 Yüksek konsantrasyonlarında çok fazla duman çıkarır. Saf haldeyken renksiz olmasına rağmen beklediği taktirde nitrik asit azot oksit ve suya ayrılır. Bu durumda azot oksitin karakteristik sarı rengine doğru dönebilmektedir. Piyasada genelde %68’lik olarak satılsa da daha yüksek konsantrasyonlarda da bulmak mümkündür. %86’lık konsantrasyondan sonra dumanlı nitrik asit olarak adlandırılır ve %95’e kadar kırmızı dumanlı, %95’ten sonra ise beyaz dumanlı nitrik asit ismini alır. 

Üretimi:

Nitrik asit genelde ticari olarak azot dioksit’tin (NO₂) su ile olan reaksiyonuyla elde edilir. Bu reaksiyon için gerekli azot dioksit ise ostwalt yöntemi ile üretilir. Bu işlemde susuz amonyak yüksek sıcaklık ve basınç altında, platin gibi bir katalizör eşliğinde azot monoksite yüksetgenir. Sonrasında da azot monoksit, azot dioksit oluşturmak için havadaki oksijen ile reaksiyona sokulur. Sonrasında oluşan azot dioksit gazı nitrik asidi oluşturmak için suda çözülür. 

Bununla beraber enerji üretiminde yenilenebilir enerji kaynağı kullanan norveç gibi ülkeler Birkeland–Eyde yöntemi denilen bir yöntemle havadaki azot gazından yüksek miktarlarda enerji kullanarak nitrik asit üretimi yapmaktadırlar. 

Kullanım alanları:

Nitrik asitin temel kullanım alanı gübre üretimidir. Üretimin %70’den fazlası amonyum nitrata dönüştürülmek için kullanılır. Bir diğer büyük kullanımı ise naylon, plastik ve poliüretan gibi malzemelerin üretimidir. Bu gibi polimerleşme reaksiyonlarında kullanılan apidik asitin öncül maddelerinden birisidir. Ayrıca TNT gibi patlayıcıların yapımında sülfirik asitle birlikte aromatik grupların nitrolanması için kullanılır. Nitrik asidin özellikle atmosfer dışında çalışan roket yakıtlarında da kullanımı vardır.  

Bunlarla beraber nitrik asit temizlik sektöründe kireç sökücülerin içine bir miktar konulur ve metal sanayinde de kullanılmaktadır. 

Güvenlik Önlemleri ve Zehirlilik Durumu

Nitrik asit yutulması, yüksek miktarlarda solunması halinde ölümcül sonuçlara sebep olabilir. Aynı zamanda solunması durumunda astım gibi kalıcı akciğer hasarlarına sebebiyet verebilir. Göz ile temasında kalıcı körlüğe, deri ile temasında ise ciddi yaralanmalara ve alerijk reaksiyonlara sebebiyet verebilir.  Proteinler ve yağlarla kolayca asit hidrolizi verir ve canlı dokuyu ayrıştırır. Herhangi bir maruziyet durumunda temiz hava alınmalı ve hemen doktora danışılmalıdır. Deri ile teması halinde ise bol su ile 10-15 dakika yıkanmalıdır. 

 Aynı zamanda güçlü bir oksitleyici olduğu için kolay oksitlenebilir organik maddelerle karıştırılırsa çok hızlı reaksiyona girerek yangınlara veya patlamalara sebebiyet verebilir. Bu yüzden organik maddelerle ve bazlarla karıştırırken çok dikkatli olunmalı, saf halde bile yüksek sıcaklıktan ve açık alevden uzak tutulmalıdır.  

Nitrik asitin yüksek sıcaklıklarda kararlılığını kaybetmesi de farklı riskler oluştur. Bu bozunma kaplarda beklenmedik basınç artışına sebebiyet verir. Doğa için çok zararlı olduğundan kesinlikle şehir şebekesine verilmemelidir. Suyun içinde uzun süre kalıcıdır.